700

Γράφει ο Φάνης Ασπρούδης

 Στο συγκεκριμένο άρθρο θα εξετάσουμε τον λόγο που ο άνθρωπος επιθυμεί να βρίσκεται σε κοινωνίες. Για τον σκοπό αυτό θα προσεγγίσουμε διάφορες φιλοσοφικές οπτικές σε μια σειρά άρθρων με έντονο πολιτικό χρωματισμό.

Η αρχή θα γίνει με τις απόψεις του συντηρητικού Άγγλου στοχαστή Τόμας Χομπς.

Σύμφωνα με αυτόν ποιος είναι ο λόγος που ο άνθρωπος βρίσκεται σε κοινωνικούς σχηματισμούς;

Γιατί δεν επιλέγει αντ’ αυτού να ζήσει ευτυχισμένος στην Φύση μακριά από τις όποιες θεσμικές απαιτήσεις και εξαναγκασμούς;

Υπάρχει πράγματι πολιτική ισότητα μεταξύ των ανθρώπων;

Ποιος ο ρόλος της Εξουσίας στο σκεπτικό του;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν στην συνέχεια. 

       Αρχικά ο Άγγλος στοχαστής κατανοεί την Φύση ως μια επικίνδυνα καταδικαστική συνθήκη. Δε μας ξενίζει έτσι το γεγονός πως υποστηρίζει την ανάγκη αντίστασης του ανθρώπου στις φυσικές δυνάμεις και την επιστροφή στο φυσικό στάδιο.

Ο Χομπς άλλωστε κατανοεί τον άνθρωπο με τα πιο μελανά χρώματα. Εγωιστής, αδύναμος σε πάθη και ιδιοτελής είναι επόμενο να οδεύει προς την καταστροφή, και μάλιστα της εκφυλιστικοτέρας της υφής. Διαβλέπει αυτός εν ολίγοις το απάνθρωπο χαρακτηριστικό που ενυπάρχει στο φυσικό στάδιο και που οδηγεί σε ανθρωπολογικό τέλμα. Εδώ η ακόρεστη ανθρώπινη επιθυμία για οικειοποίηση κοινών πραγμάτων δρα εκφυλιστικά του κοινωνικού πλαισίου.

Σε περιπτώσεις λοιπόν που δεν επιβλέπει μια στιβαρή Εξουσία ο άνθρωπος καταλήγει να λειτουργεί μονάχα μέσω του ενστίκτου  της αυτοσυντήρησης και προσδίδει υποκειμενικότροπα-ιδιοτελώς ηθικότητα σε ό,τι μονάχα υπηρετεί τον εκάστοτε σκοπό του.

       Ο Χομπς βέβαια δε παύει να θεωρεί τον άνθρωπο λογικό. Επομένως του δίνει την ικανότητα να αντιπαραβάλλει σε αυτά την αξία της Ειρήνης και το αίτημα της αυτοάμυνας-επιβίωσής του. Αυτά πλέον τοποθετούνται υψηλότερα στην ηθική του κλίμακα και ακολουθούν η αρχή της τήρησης των συμβάσεων και το κοινωνικό συμβόλαιο.

Πλέον η ανάγκη ύπαρξης Εξουσίας και το φυσικό πλαίσιο αναλύονται κοινωνικά με θετικό πρόσημο. Αναλογικά αυτού λοιπόν εγκαθιδρύει ο Χομπς την πολιτική του λογική, ιδεολογία και πρακτική του. Αλλά ποιος είναι ο πραγματικός σκοπός του; 

       Κίνητρό του είναι ο αέναος αγώνας καταβαράθρωσης του ψυχολογικού αυτού πλαισίου, του φόβου δηλαδή, που διαχέεται στα ανθρώπινα πράγματα. Ως αντιστάθμισμα ο Χομπς προτείνει έναν ηγέτη (ή πολιτική Εξουσία όπως είδαμε) υπεράνω του πολίτη, ώστε να εξασφαλιστεί η επιβίωση.

Ο υπαρκτός φόβος της Φύσης κατορθώνει λογικά πλέον να συνετίσει τον άνθρωπο για την ανάγκη ύπαρξης μιας ισχυρά αδιαφιλονίκητης Εξουσίας. Ειδάλλως ο πολιτειακός εκφυλισμός όχι μονάχα θα συντελεστεί, αλλά θα οδηγήσει τους ανθρώπους στον αλληλοσπαραγμό και την καταστροφή.

Θα οδηγήσει δηλαδή στην επιστροφή τους στην Φύση. Εκεί βέβαια η νόμιμη Εξουσία δε θα βρίσκεται για να διασφαλίσει την ιδεατή πολιτική πραγματικότητα και προφανώς την ασφάλεια που την συνοδεύει. Το σκοτάδι που φοβικά συνεπάγεται το φυσικό πλαίσιο ορθώνεται καταναγκαστικά ως αβάσταχτη  πιθανότητα ενός βίαιου θανάτου.

Πλέον, και με το σκεπτικό αυτό, η ανθρώπινη επιθυμία για απόκτηση αγαθών και αυτοσυντήρησης βρίσκουν την οριστική τους καταδίκη. 

       Μα αυτή η ιδεατή πολιτική πραγματικότητα-Εξουσία πως προέκυψε εξ’ αρχής; Η απάντηση δίνεται από τον στοχαστή αποστομωτικά. Ο άνθρωπος, ακόμα και στην εγνωσμένης σημασίας προπολιτειακή φυσική του φαυλότητα, μπορεί επιτυχώς να καταρτίσει συμβόλαια.

Επομένως αυτή του η ικανότητα συνδυαστικά της λογικής που διαθέτει και υπό την αιώνια προϋπόθεση της προστασίας του ιδίου, άρα και της Ειρήνης έθεσαν τα πολιτειακά εχέγγυα για την οργάνωση κοινωνιών.

       Στο συντηρητικό σκεπτικό του Χομπς λοιπόν ο άνθρωπος κατορθώνει να προσδώσει τάξη στην ασυδοσία-ελευθερία που φάνταζαν τόσο παρακινδυνευμένες φυσικές δυνατότητες. Έτσι συνειδητά και ελεύθερα διαμορφώνει νόμους σχηματοποιώντας τις φυσικές άπειρες επιλογές του για να πετύχει τους στόχους του. E

ργαλεία και υλικά στα χέρια του υπήρξαν εκείνα που του γνωστοποίησε με παρρησία ο Λόγος και η φυσική ανάγκη για μια ισχυρή εξουσιαστική αρχή στην ερμηνεία της σχέσης φόβου-ανθρωπίνων παθών. 

       Ολοκληρώνοντας, αυτό που θα πρέπει να συγκρατήσουμε από το άρθρο είναι το εξής· ο έλλογος πολίτης δηλαδή, ηθελημένα και ανθρωποκεντρικά, αυτοπεριορίζεται. Αυτό συνδυαστικά του αμοιβαίου περιορισμού και των υπολοίπων συνανθρώπων του εξασφαλίζει ένα είδος πολιτικής ισότητας αναμεταξύ τους.

Μονάχα η πολιτική Eξουσία διάκειται απαραιτήτως σε υψηλότερο βάθρο από εκείνους για τον Χομπς. Αυτό επισφραγίζει και την ελευθερία τους. Η πολιτική ισότητα στηρίζεται αισίως στην παρούσα λογική.

Έτσι  νομιμοποιεί και εμπνέει θεσμικά την εξουσιαστική υπεροχή κατευθύνοντας παραδειγματικά τις ζωές των ανθρώπων-πολιτών. Οι τελευταίοι αποφασίζουν στην πραγματικότητα να αρνηθούν την φυσική τους ικανότητα υποκειμενικής ερμηνείας και αφήνουν μονάχα την πολιτική Εξουσία σε άμεση επαφή με το φυσικό (λογικά-ηθικά) δίκαιο.

Αυτά λοιπόν οριοθετούν την θέση του Χομπς και την ψυχολογικά εγνωσμένη προσπάθεια εκείνου να χρωματίσει δεσμευτικά  και να ελέγξει θετικότροπα το ενδεχόμενο ενός “αιματηρού εναγκαλισμού” ανθρώπου-Φύσης.