172

Το ιερό των Καβείρων τοποθετείται 8 χλμ. δυτικά της Θήβας. Ήταν αφιερωμένο σε δύο θεότητες άγνωστης προέλευσης(*), τον Κάβειρο [σ.σ.: στην αρχαία τοπική γραφή Κάβιρος] και τον Παίδα, στους οποίους η Δήμητρα αποκάλυψε κάποιες μυστικές τελετές, που αποσκοπούσαν την ενίσχυση της παντοειδούς γονιμότητας (καρπών, ζώων, ανθρώπων).

Οι Κάβειροι λατρεύονταν ως προστάτες του αμπελιού και της ευγονίας των ζώων, γι’ αυτό και βρέθηκαν εκεί πάνω από 1.400 ζωικές απεικονίσεις ταύρων(**).

Η λατρεία στο ιερό αρχίζει τουλάχιστον από την αρχαϊκή περίοδο (700 – 500 π.Χ.) και συνεχίζεται αδιάσπαστη ως τα ρωμαϊκά μεταχριστιανικά χρόνια (4ος αιώνας μ.Χ.).

Τυπική είναι ακόμη και η κεραμεική του ιερού, κυρίως κάνθαροι (παραπάνω φωτογραφία) που διακοσμούνται με μορφές γκροτέσκο.

Η εύρεση ωστόσο λιγοστών νεολιθικών οστράκων (6000 – 3000 π.Χ.) κάτω από τον ναό αποδεικνύει μία ακόμη πρωιμότερη κατοίκηση στο χώρο, προτού αυτός μετατραπεί σε θρησκευτικό κέντρο.

Το ιερό αποκαλύφθηκε τυχαία το 1887(**), όταν μολύβδινα ειδώλια ταύρων, που προέρχονταν από την περιοχή, βρέθηκαν να πωλούνται στην αγορά της Αθήνας. Η ανασκαφή του Καβειρείου έγινε το 1888 – 1889 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο υπό τους P. Wolters, W. Doerpfeld, W. Judeich, H. Winnefeld, F. Winter ενώ η G. Bruns συνέχισε το 1956, 1959, 1962 και 1964-1966. Μικρή συμπληρωματική ανασκαφή έγινε το 1971.

Τα σημαντικότερα μνημεία του Καβειρείου είναι:

• Ο Ναός, αφιερωμένος στους θεούς Κάβειρους. Πρόκειται για ορθογώνιο οικοδόμημα, του οποίου τα παλαιότερα λείψανα τοποθετούνται στον 6^ο αιώνα π.Χ. Τα σημερινά σωζόμενα θεμέλια ανήκουν σε νεότερη φάση του τέλους του 4^ου αιώνα π.Χ. Μεταγενέστερες ανακαινίσεις που περιλαμβάνουν προσθήκες στα δυτικά του ναού έγιναν στον 2ο και 1ο αιώνα π.Χ. Ο ναός διέθετε πρόναο και σηκό, καθώς και υπαίθρια αυλή με δύο ορθογώνιους βόθρους για θυσίες. Ολόγυρα είχε περίβολο.

• Το Θέατρο, το οποίο κτίστηκε κατά την ελληνιστική περίοδο (3^ος – 1^ος αιώνας π.Χ.) στον ίδιο άξονα με τον ναό από την ανατολική του πλευρά. Δεν είχε σκηνή, διέθετε δέκα κερκίδες στο κοίλο και βωμό στο κέντρο της ορχήστρας. Εξυπηρετούσε στην παρακολούθηση των “δρωμένων” που σχετίζονταν με την μύηση των πιστών.

• Η στοά, μακρόστενο οικοδόμημα μήκους 40 μ. στα Ν.Α. του θεάτρου. Εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες του ιερού. Κτίστηκε περί τα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ.
• Τα κυκλικά και ελλειψοειδή κτήρια, από τα οποία βρέθηκαν αρκετά σε ολόκληρο τον χώρο του ιερού. Διέθεταν βόθρους για τις αιματηρές θυσίες και τους τελετουργικούς καθαρμούς, καθώς και κτιστό πάγκο στο εσωτερικό για τους μυούμενους. Το μεγαλύτερο, του τέλους του 5^ου αι. π.Χ., βρίσκεται μεταξύ της στοάς και του ναού και ήταν ίσως απλός περίβολος χωρίς στέγη. Αχρηστεύτηκε στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ.
• Ο περίβολος, κτιστός, περιέβαλε όλο τον ιερό χώρο με το ναό και την υπαίθρια αυλή μέχρι πριν το 300 π.Χ. Στον 2ο αιώνα π.Χ. επεκτάθηκε ανατολικότερα προκειμένου να συμπεριλάβει και το κοίλο του θεάτρου.

Στο διάστημα 1993-1994 έγιναν στερεωτικές εργασίες στον κτιστό περίβολο του θεατρικού κοίλου, που κινδύνευε από κατολίσθηση από τα νερά της βροχής. Το 2014 ξεκίνησαν εργασίες καθαρισμού και εκ νέου αποκάλυψης των μνημείων με την σύναψη Προγραμματικής Σύμβασης με την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα της παλαιάς ανασκαφής παρέμενε κάτω από νεώτερες προσχώσεις του παρακείμενου ρέματος. Οι εργασίες το 2014 απεκάλυψαν εκ νέου τον βωμό και τις κατώτερα έδρανα του θεάτρου.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΒΟΙΩΤΙΑΣ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 8.9.2018.

ΛΕΖΑΝΤΕΣ κειμένου και ΣΧΟΛΙΑ Γ. Λεκάκη:

Η Βοιωτία (< βους) έχει σχέση με τον ταύρο(**).

Το Καβείριον Θηβών απέχει 1,1 χλμ. από την επαρχιακή δημόσια οδό Θηβών – Σαράντη. Ήταν στην αρχαία οδό που συνέδεε Θήβα – Θεσπιές.

Σε σχετική εικονογραφία του ιερού οι άρρενες εκπρόσωποι του ανθρώπινου γένους:

• ο Πρατόλαος[1] (< Πρωτόλαος(**) = πρωτος των εκ της πέτρας / λας / λαός ανθρώπων, δηλ των μετακατακλυσμιαίων)
• ο Μίτος[2] (= Σπόρος),
• ατενίζουν τον μεγάλο Διονυσιακό Κάβιρο και τον Παίδα, ο οποίος τον υπηρετεί, και
• η Κρατεια.

Ο Κάβιρος ίσως ανήκει στους αρχικούς Τιτάνες, θεότητες οι οποίες σχετίζονται με σφαίρα από την οποία προέρχεται η ζωή(**). Γι’ αυτό και είναι απαγορευμένες στην αφήγηση του Παυσανία. – βλ. C. Kerenyi, 1997, σελ. 61-62.

Ο Αθηναίος Μέθαπος, αφού επανοργάνωσε τα μυστήρια στην Ανδανία Μεσσηνίας, επανίδρυσε και τα μυστήρια των Καβείρων της Θήβας. – βλ. Παυσανίας, 4.1.7.

Αλλά και στην ομηρική Ανθηδώνα (από την νύμφη Ανθηδώνα) του Β. Ευβοϊκού Κόλπου, ΒΑ. των Θηβών, ευρέθη ιερό των Καβείρων.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης “Οι 88 αρχαίες πόλεις της Βοιωτίας”. Γ. Λεκακης “Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις”.

(*) Η προέλευση των Καβείρων είναι γνωστή: Από Σαμοθράκη – Θράκη, Λήμνο και Ίμβρο. – βλ. Γ. Λεκακης “Σαμοθράκη Ιερά νήσος” και “Ιμβρος παιπαλόεσσα”.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1 Η παράσταση υπάρχει σε σπάραγμα αγγείου (αρ. 10426), που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο Πρατόλαος εικονίζεται μαζί με την Κρατεία (= κράτος), τον Μίτο / Παίδα και τον Κάβιρο. Άλλωστε μητέρα των Καβείρων ήταν η Καβείρη, κόρη του Πρωτέα – βλ. Φερεκύδη. Blakely, Winnefeld.

2 Ένας από τους δαίμονες, προσωποποίηση του ανδρικού σπέρματος – βλ. ορφικά.

Στην ορφική γλώσσα μίτος = σπέρμα, σπόρος [Κλήμ. Αλεξ. 676. Λοβεκ. Αγλαόφ. σ. 837]. Από την Γραμμικη Γραφη Β mitowesa (= πολύ κόκκινο – θυμίζω πως οι μυούμενοι στα καβείρια έδεναν ένα κόκκινο μαντήλι στο κεφάλι τους, γύρω από το μέτωπό τους) και την μυκηναϊκή tomiha >

• > χορδὴ λύρας [Ἀνθ. Π. 5.222, Φιλόστρ.].
• > τάξις, σειρά, τόνος [Ησύχ.] > τριμίσκον ἱμάτιον.
• > κλωστη του στήμονος [Ἰλ. Ω.762. Ἀνθ. Π.6.174].
• > νῆμα τῆς μοίρας ή τύχης [Λυκόφρ. 584, Συνέσ. 162Α, Λεξικον ΣΟΥΔΑΣ].
•  > λατ. mitto = στέλνω, αφήνω > αρχ. ινδ. mithas > λιθουαν. mita = ραβδί.

(**) Σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψις αγγέλλεται εκ Θηβών. Χωρικοί τινες ενεργήσαντες λαθραίως ανασκαφάς εν τοις παρά την πόλιν αγροίς, ανεκάλυψαν πλήθος χαλκών και μολυβδίνων αγαλματίων παριστώντων ζώα, ιδίως ταύρους. Εν τισι τούτων υπήρχον κεχαραγμέναι αρχαϊκαί επιγραφαί, δηλούσαι ότι ταύτα ήσαν αφιερωμένα τοις Καβείροις. Τούτο μαθών ο γενικός έφορος των αρχαιοτήτων κ. Π. Καββαδίας, μετέβη εις Θήβας και κατώρθωσε να κατάσχη διά της ανακριτικής αρχής τα σπουδαιότερα των ευρημάτων. Ταύτα είνε οκτώ ταύροι, ων ο εις, όστις ζυγίζει περί τας δύο οκάδας, είνε αξιόλογον έργον. Εκ της γενομένης δε ανακρίσεως εξηκριβώθη και ο τόπος ένθα ευρέθησαν ταύτα, όστις είνε αυτό το περίφημον εν αρχαιότητι ιερόν των Καβείρων, διότι ανεκαλύφθη εκεί και επιγραφή εν τη οποία είνε αναγεγραμμένα ονόματα ανδρών, οίτινες εκαβιριάρχησαν· ανεκαλύφθησαν δε και μέρος του ναού και κίονες ραβδωτοί εκ πωρίνου λίθου υαί (sic) πολλά θραύσματα αγγείων. – ΠΗΓΗ: εφημ. Νέα Εφημερίς, 6.12.1887.

• Το εν Θήβαις ιερόν των Καβείρων περιγράφει γλαφυρώς, ως συνήθως, ο κ. Σπ. Παγανέλης εν μακρά διατριβή αυτού, δημοσιευθείση εν τη προχθεσινή «Εφημερίδι». Οι ενδιαφερόμενοι υπέρ των αρχαιολογικών και οι μη τοιούτοι θ’ αναγνώσωσιν αυτήν ευχαρίστως βέβαια. – ΠΗΓΗ: εφημ. Νέα Εφημερίς, 5.1.1888

• Επανήλθεν εν Θηβών, όπου επεσκέφθη τας γενομένας ανασκαφάς εν τω ιερώ των Καβείρων, περί ων και τόσον ωραία έγραψεν, ο κ. Σπ. Παγανέλης. – ΠΗΓΗ: εφημ. Νέα Εφημερίς, 6.1.1888. Και: Αι εν τω ιερώ των Καβείρων ενεργούμεναι ανασκαφαί υπό του Γερμανικού Ινστιτούτου έπαυσαν. – ΠΗΓΗ: εφημ. Νέα Εφημερίς, 6.1.1888.
• Αι ανασκαφαί εν τω ναώ των Καβείρων θα επαναληφθώσι μετά δεκαπέντε ημέρας. – ΠΗΓΗ: εφημ. Νέα Εφημερίς, 10.1.1888.
• Εν ταις εν τω ιερώ των Καβείρων παρά τας Θήβας ενεργουμέναις ανασκαφαίς ανεκαλύφθησαν αι εξής αρχαιότητες: εικοσιπέντε αγγεία τεθραυσμένα και μη, διαφόρων σχημάτων, δεκατρία ζώα πήλινα, τρία όμοια μολύβδινα, εν μικρόν ανάγλυφον πήλινον ύψους 0,011 του μέτρου και τέσσαρες πλαγγόνες τεθραυσμέναι. – ΠΗΓΗ: εφημ. Παλιγγενεσία, 5.4.1888.

Καβειριο Θηβων, αρχαια κατοικηση 8.000 χρονων, ευρηματα ταυρος λατρεια 2.800 χρονια πριν ΚΑΒΕΙΡΙΟΝ σκυφος Καβειρος διπλος αυλος διαυλος θεοτης ανδρας αρσενικη θεοτητα στυση ιθυφαλλος αμπελος αμπελι σφραγιδολιθος λατρεια Μεγαλη Μητερα Θεα Γλυφη ακτινες Ηλιου ηλιος ανθρωπος κεφαλι, σωμα σχημα Η γραμμα ητα αμοιβαδα Καβειριο Θηβαι 6000 πχ 7η χιλιετια ευρημα ταυροι αρχαιολογος Τσωτα ιερο των Καβειρων Θηβα θεοτητα αγνωστη προελευση Καβειρος Παις θεα Δημητρα αποκαλυψη μυστικες τελετες, μυστικη τελετη ενισχυση γονιμοτητας καρπος, ζωο, ανθρωπος Καβειροι προστατες αμπελι ευγονια ζωα ζωικη απεικονιση ταυρων ιερον αρχαικη περιοδος εποχη 700 – 500 αδιασπαστη ρωμαικα μεταχριστιανικα χρονια 4ος αιωνας μΧ κεραμεικη κανθαρος, διακοσμηση γκροτεσκο μορφη νεολιθικη νεολιθικο οστρακο 3000 ναος πρωιμοτερη αρχαιολογικος χωρος, μετατροπη θρησκευτικο κεντρο τυχαια 19ος 1887, μολυβδινο ειδωλιο πωληση αγορα Αθηνα ανασκαφη 1888 – 1889 Γερμανικο Αρχαιολογικο Ινστιτουτο βολτερς γερμανος αρχαιολογος Wolters, Δαιρπφελντ Doerpfeld, Judeich, βινερφελντ Winnefeld, βιντερ Winter Μπρουνς Bruns 1956, 1959, 1962 1964 1966 ανασκαφες 1971 μνημειο θεοι Καβειρους ορθογωνιο οικοδομημα, παλαιοτερα λειψανα 6^ος θεμελια 4^ος ανακαινιση προσθηκη 2ος 1ος προναος σηκος υπαιθρια αυλη ορθογωνιος βοθρος θυσια περιβολος Θεατρο, ελληνιστικη 3^ος σκηνη κερκιδες κοιλο βωμος ορχηστρα δρωμενα μυηση πιστοι πιστος πιστη στοα, μακροστενο οικοδομη λατρευτικες αναγκες κυκλικο ελλειψοειδες κτηριο ελλειψη αιματηρη τελετουργικος καθαρμος, κτιστος παγκος μυουμενος 5^ος στεγη κτιστος, ιερος 300 2ος κοιλον θεατρικο κινδυνος κατολισθηση νερα βροχη Στερεα Ελλαδα προσχωσεις ρεμα εδρανο Βοιωτια βους βοδι επαρχιακη δημοσια οδος Θηβων – Σαραντη αρχαιος δρομος θεσπιες θεσπιαι εικονογραφια αρρεν εκπροσωπος ανθρωπινο γενος, Πρατολαος Πρωτολαος πρωτος πετρα λαας λας ανθρωποι μετακατακλυσμιαιοι ανθρωποι κατακλυσμος ωγυγου δευκαλιωνα ωγυγος δευκαλιων δευκαλιωνας Μιτος Σπορος μεγαλος Διονυσιακος Καβιρος υπηρετης Τιτανες, θεοτητες σφαιρα προελευση ζωη απαγορευση λογοκρισια αφηγηση Παυσανιας Αθηναιος Μεθαπος, επανοργανωση μυστηρια Ανδανια Μεσσηνιας, Μεσσηνια επανιδρυση αλσος Καβειραια Δημητρας Κορη Ανθηδωνα Ανθηδονα Ανθηδων βοιωτιας βορειος Ευβοικος Κολπος, ανθας, θεος Ποσειδωνας ποσειδων Αλκυονη ατλαντας ατλας παρασταση θραυσμα σπαραγμα αγγειο εαμ Εθνικο Αρχαιολογικο Μουσειο εικονα Κρατεια, μητερα Καβειρη, Πρωτεας πρωτευς Φερεκυδης μεταλλουργια δαιμονας, προσωποποιηση ανδρικο σπερμα ορφικα ορφευς ορφεας ορφικη γλωσσα Κλημης Αλεξανδρευς χορδη λυρας λυρα Ανθολογια Φιλοστρατος ταξη ταξις, σειρα, τονος Ησυχιος κλωστη στημονι ομηρου ομηρος ιλιας νημα μοιρα τυχη Λυκοφρων Συνεσιος Λεξικο ΣΟΥΔΑ λατινικα στελνω, αφηνω αρχαια ινδικα mithas λιθουανικα ραβδι Γραμμικη Γραφη Β mitowesa μιτοβεσα πολυ κοκκινο μυησις κοκκινο μαντηλι μαντιλι κεφαλι μετωπο μυκηναικη λεξη τομιχα tomiha Σαμοθρακη – Θρακη, Λημνος ιμβρος νυμφη σταυρος σταυροσχημο σχημα, ankh σπουδαια αρχαιολογικη ανακαλυψις Χωρικοι λαθρανασκαφες λαθρανασκαφη αρχαιοκαπηλια αγρος, χαλκο και μολυβδινο αγαλματιο ζωα, κεχαραγμενη αρχαικη επιγραφη Καβειροις γενικος εφορος αρχαιοτητων Καββαδιας, Θηβας κατασχεση ανακριτικη αρχη ευρημα οκα αξιολογο αρχαιο εργο ανακριση περιφημο αρχαιοτητα γεγραμμενα ονομα ανδρας καβιριαρχης κιονες ραβδωτοι πωρινος λιθος πωρολιθος θραυσμα αγγείων 1887 Παγανελης διατριβη εφημεριδα αρχαιολογια 1888 ανασκαφες ανασκαφαι Γερμανια ανασκαφαις αγγεια τεθραυσμενα σχημα πηλινο μολυβδος αναγλυφο πλαγγονα θραυσμενη